W glebie żyje mnóstwo robaków o wysoce zróżnicowanym pożywieniu. W niniejszym artykule skoncentrujemy się na tych robakach, które korzystnie lub szkodliwie wpływają na zbiory. Jedną z grup tychże są nicienie (nematody) albo obleńce – niektóre spośród nich należą do fitopatogenów (organizmów pasożytniczych żerujących na roślinach i powodujących w nich szkody), podczas gdy inne odgrywają rolę środków ochrony biologicznej, a tym samym mogą być pożyteczne.
Odmiany pasożytnicze są długie, obłe i zbudowane niesegmentowo – to cechy niemal wszystkich nicieni. Pod względem długości różnią się, przy czym zwykle mierzą od 0,25 do 2 mm. Do żywienia służą im kolce – dziurawiące narządy gębowe, za pomocą których wnikają w komórki żywiciela i wysysają płyny. Nematody te mogą żerować i na wewnętrznych, i na zewnętrznych częściach roślin, a niektóre zdolne są przenikać do tkanek żywicieli, by czerpać z nich pożywienie.
Widoczne objawy ataku nicieni
Nicienie fitopatogeniczne mogą atakować części uprawianych roślin znajdujące się zarówno ponad poziomem gruntu (listowie, gałęzie itd.), jak i pod nim (system korzeniowy). Bez względu na to, gdzie następuje atak nematod, jego symptomy prędzej czy później stają się widoczne nad ziemią, bowiem jakiekolwiek uderzenie w korzenie i łodygi bezpośrednio wpływa na rozwój owoców i liści.
Ogólnie rzecz biorąc, do widocznych objawów ataku nicieni należą:
- chloroza (żółcenie)
- martwica (umieranie komórek roślin)
- odkształcenia
- występowanie galasa w miejscach uderzenia pasożyta
Zjawiska te nieuchronnie prowadzą do redukcji plonu z upraw.
Naturalne drapieżniki
Straty, jakie nicienie mogą powodować w zbiorach, kształtują się wprost proporcjonalnie do liczebności robactwa. To dość normalne, że glebę zamieszkuje szereg fitopatogenicznych nematod: dopóki ich populacja pozostaje odpowiednio niewielka, powodowane szkody są minimalne.
Liczebność robaków utrzymują pod kontrolą naturalne drapieżniki – w tym inne nicienie oraz określone typy grzybów, bakterii oraz owadów. Jednak ekstensywne uprawy zakłócają tę naturalną równowagę, co skutkuje szybkim przyrostem populacji fitopatogenów.
Kontrola rozwoju nicieni
Celem kontroli rozwoju nicieni jest redukowanie fitopatogenicznych populacji z zastosowaniem metod chemicznych i biologicznych.
Robaki są na tyle małe, że stosowane środki chemiczne muszą być w stanie wniknąć we wszystkie mikropory gruntu. Z tego powodu powszechnie wykorzystuje się mieszanki w postaci gazowej lub uwalniającej gaz.
Wypracowano także środki ochrony biologicznej – to między innymi pewnego rodzaju bakterie pasożytnicze. Sprawdzające się w ochronie biologicznej nicienie pożyteczne zawierają symbiotyczne, wytwarzające toksyny bakterie, które oddziałują na będące ich żywicielami owady. Za przykład takowych posłużyć może nicień Steinernema feltiae, żerujący na larwach ziemiórkowatych – powszechnego źródła zarazy.
Ziemiórkowate oraz larwy owadów glebowych
Dorosłe ziemiórkowate mają postać niewielkich czarnych much; ich długość wynosi około 3–4mm. Ich roje często widuje się w szklarniach, dokąd przyciąga je wilgotność, wysoka temperatura oraz obecność rozkładającej się materii organicznej. Podłoża uprawne stwarzają idealne warunki dla larw tej rodziny – koloru białego, pozbawionych odnóży, przypominających małe robaki. Larwy te żywią się materią organiczną oraz miękkimi podziemnymi częściami roślin – na przykład korzeniami – a także łodygami.
Inną grupą potencjalnie szkodliwych zwierząt, bardzo podobnych do zamieszkującego glebę robactwa, są larwy faktycznie żyjących w glebie owadów. Szczególnie dotkliwe szkody powodują w zbiorach larwy chrząszczy (Coleoptera) i gąsienice (Lepidoptera). W ogólności rozróżnia się w tym kontekście trzy grupy: tzw. „białe robaki” (białawej barwy, zakrzywione, mięsiste), larwy sprężykowatych (żółtawe, twarde, podłużne) oraz gąsienice sówkowatych (najczęściej znajdowane zwinięte w kłębek w glebie). Robactwo to, mimo że na ogół żyje pod ziemią, może atakować również nadziemne części roślin, a nawet tworzyć chodniki w pniach i konarach.
- S. PLANES GARCÍA; J.M. CARRERO. Plagas del campo. Mundi-Prensa libros, S.A.; ed. 2008; 775 page
- D. L. COYNE, J. M. NICOL, B. CLAUDIIS-COLE. Practical plant nematology: A field and laboratory guide. International Institute of Tropical Agriculture 2007.
